moje miasto - HISTORIA1

Historia kolei

Dworzec kolejowy w Ostrowie Wielkopolskim
z końca XIX wieku
Ze zbiorów Mariana Kostrzewskiego

Kto wie, jak potoczyłyby się losy Ostrowa Wielkopolskiego, gdyby 123 lata temu właściciel pobliskiego Raszkowa zgodził się na budowę stacji kolejowej na swoich włościach. Wówczas prawdopodobnie linia kolejowa z Poznania do Kluczborka byłaby przesunięta o kilka kilometrów na zachód i być może to Raszków, a nie Ostrów, byłby stolicą południowej Wielkopolski. Na szczęście dla ostrowian 120 lat temu pierwszy pociąg do Poznania zatrzymał się na stacji w ich mieście.

Rozwój kolei w XIX wieku dawał silny impuls do wzrostu gospodarczego w miejscowościach znajdujących się na żelaznych szlakach. Swoją szansę wykorzystał też Ostrów Wielkopolski. Pierwszy pociąg zajechał tu 10 grudnia 1875, w dniu otwarcia prywatnej linii kolejowej Poznań-Kluczbork. Dla miasta był to jeden z przełomowych momentów w jego historii.

W Wielkopolsce pierwsze plany budowy szlaków kolejowych snuto w latach 40. dziewiętnastego stulecia. W kwietniu 1841 Poznańskie Stany Prowincjonalne wystąpiły do rządu pruskiego o włączenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego w rozwijający się system kolei. W roku 1846 powstała spółka akcyjna pod nazwą Stargardzko-Poznańskie Towarzystwo Kolejowe i po 2 latach otwarto pierwszą linię kolejową przebiegającą przez Wielkopolskę. Później budowano kolejne linie, aż w roku 1872 w Poznaniu tamtejsza gmina wspólnie z kupcami i bankierami ze Szczecina założyła Towarzystwo Kolei Poznańsko-Kluczborskiej. Spółka w ciągu trzech lat, mimo ostrego kryzysu, ukończyła budowę i od grudnia 1875 pociągi zaczęły kursować z Kluczborka do Poznania i w przeciwną stronę. Nowa droga skróciła połączenie Poznania ze Śląskiem. Towarzystwo, licząc na duże zyski, planowało jeszcze budowę magistrali kolejowej ze stolicy Wielkopolski do portów na Pomorzu, ale władze pruskie na to nie zezwoliły.

Szlak kolejowy z Poznania do Kluczborka liczył 200 kilometrów i 400 metrów. Prace budowlane rozpoczęto w sierpniu 1873. 22 listopada 1875 oddano linię do wstępnej eksploatacji, a po 18 dniach dopuszczono do ruchu. Od razu położono dwa tory. Na trasie wybudowano 16 stacji i 2 przystanki, wszystkie istnieją do dzisiaj. Na początku codziennie kursowały dwa pociągi pasażerskie. W Ostrowie, od północnej strony dworca pasażerskiego, postawiono prostokątną, przelotową parowozownię.

Na miejscu pierwszej parowozowni stoi teraz wieża ciśnień. Drugą zbudowano tam, gdzie obecnie jest wagonownia. Tak więc dzisiejsza lokomotywownia jest już trzecim zakładem tego typu w Ostrowie. Warto wiedzieć, że pierwszymi pociągami z Poznania do Ostrowa podróżowało się niewiele dłużej niż obecnie: dokładnie trzy godziny.

To właśnie szybkość transportu i możliwość przewożenia dużych ładunków czyniły z kolei tak interesującego partnera dla miast. Bez tego nie byłoby w XIX wieku tak gwałtownego rozwoju gospodarczego. Teresa Dohnalowa w książce "Rozwój transportu w Wielkopolsce w latach 1815-1914" podaje, że w roku 1865 konna poczta osobowa poruszała się z prędkością 6,5 do 7,5 kilometra na godzinę i trasę z Poznania do Ostrowa pokonywała w 14 godzin i 5 minut. Od roku 1875 Ostrów miał już prawie pięciokrotnie szybsze połączenie z Poznaniem i Śląskiem, nic więc dziwnego, że pod koniec poprzedniego stulecia zaczął się dynamicznie rozwijać.

Dzisiejszą pozycję nasze miasto zawdzięcza dwom wydarzeniom z XIX wieku. Założone w roku 1845 przez księdza Jana Kompałłę i Wojciecha Lipskiego gimnazjum dało miastu inteligencję. Profesorowie i uczniowie, wydawcy i drukarze szybko zbudowali ośrodek o wielkim znaczeniu dla rozwoju intelektualnego lokalnych środowisk. 150 lat temu zaczęła promieniować z Ostrowa silna myśl patriotyczna, która wspaniale zaowocowała w okresie wybijania się o niepodległość. To między innymi wychowankowie gimnazjum ustanawiali Republikę Ostrowską i walczyli w Powstaniu Wielkopolskim. Drugim przełomowym wydarzeniem w historii miasta było wybudowanie przebiegającej przez Ostrów linii kolejowej. W latach 20. tego stulecia powstała tutaj fabryka "WAGON". Wówczas Ostrów zyskał, całkiem słusznie, miano "miasta kolejarzy".

Jeszcze pod koniec ubiegłego stulecia Ostrów stał się ważnym węzłem kolejowym. W roku 1888 wybudowano linię do Leszna. 7 lat później otwarto szlak kolejowy do Skalmierzyc. W roku 1906 położono tory kolejowe między Kaliszem a Skalmierzycami - tym samym Ostrów został skomunikowany z całym imperium. Co ciekawe, aż do roku 1927 pociągi z Poznania do Warszawy jeździły przez Ostrów.

W roku 1909 miasto zyskało połączenie kolejowe z Odolanowem. W ten sposób senne, kupiecko-rzemieślnicze miasteczko w południowej Wielkopolsce otwarło się na świat. Na skutki nie trzeba było długo czekać. Jak podaje T.Dohnalowa, na początku XX wieku ruch pasażerski w Ostrowie rozwijał się dynamicznie. W roku 1913 notowano tutaj jeden z największych w Wielkopolsce wzrost sprzedaży biletów.

Przed 120 laty roztrzygała się przyszłość Ostrowa Wielkopolskiego. W drugiej połowie ubiegłego wieku szczęście znowu uśmiechnęło się do mieszkańców "spokojnego, cichego miasta szarego", a oni temu szczęściu dopomogli. Dlatego dzisiaj, między innymi dzięki kolei, Ostrów jest jedną z najważniejszych aglomeracji na południu Wielkopolski.